قیلوله

در این جا در قالب چند نکته، مطالبی در ارتباط با اهمیت تحول اخلاقی در انسان تقدیم می‏ گردد:

از تغییرات و تحولات جان در علم اخلاق به «صیرورت» تعبیر می‏ شود. همان گونه که دانه با کاشته شدن، شروع به رشد می‏ کند و به درختی تنومند تبدیل می‏ شود، به طوری که گروهی در سایه آن می‏ آرمند و گروهی از میوه‏اش استفاده می‏ کنند، جان انسان نیز به سان دانه ‏ای است که با آفرینش انسان در زمین هستی، کاشته می ‏شود و لحظه به لحظه، رشد پیدا می‏ کند؛ تا به سرمنزل مقصود برسد و به عبارت اخلاقی، صیرورت پیدا می‏ کند.صیرورت انسان فقط و فقط به یک سمت، یعنی به سوی خالق هستی است؛

آن چه جان انسان را تغییر و تحول و صیرورت می‏ دهد، اعمال و عقاید و اخلاق اوست؛ یعنی در عالم هستی، اینها موجوداتی زنده هستند که با حیاتشان، انسان را حرکت می‏ دهند رای کشف معادن طلایی جان خویش، اولین قدم و ضروری‏ ترین مسئله، بیداری است و پس از آن، عزم بر حرکت و اندوختن زاد و توشه است.

پس از بیداری ، مهم‏ ترین قدم صیرورت رحمانی، «مراقبت» است. مراقبه از ماده «رقبه» به معنی گردن گرفته شده است؛ زیرا انسان به هنگام نظارت و مواظبت از چیزی، گردن می‏ کشد و اوضاع را زیر نظر می‏ گیرد. مراقبه یعنی نظارت و مواظبت و زیر نظر گرفتن چیزی. [1]شهید مطهری می‏ فرماید: «مراقبت»، ام المسائل و مادر همه مسائل اخلاق است. مراقبت یعنی کشیک نفس کشیدن است. بچه آن قدر مراقبت نمی‏ خواهد که نفس می‏ خواهد.

 قدم بعد از مراقبه، «محاسبه» است؛ یعنی حساب کشیدن از خود نسبت به اعمال و گفتار و رفتار روزانه. امیرالمؤمنین علیه السلام در خطبه 89 نهج البلاغه می‏ فرماید: ؛ پیش از آن که شما را به حساب و میزان بکشند، از خودتان حساب بکشید».

قدم پایانی، «معاتبه» است. معاتبه یعنی خود را مورد عتاب قرار دادن. انسان در پایان شب و پس از محاسبه اعمال روزانه خویش، اگر نیکی‏ هایش فزونی داشته، باید شکر خدا را به جا آورد و اگر بدی‏ها بیشتر بوده؛ باید خود را توبیخ کند و از درگاه ربوبی، طلب استغفار کند.